Hoe werkt: Deharmonizing

Deharmonizing is een wat minder gangbare term in mixing, maar het concept erachter is het tegenovergestelde van harmoniseren: je verandert of vermindert de harmonische (welluidende) relaties in een geluid. Met andere woorden, je maakt een klank minder tonaal of minder gebonden aan een specifieke toonhoogte. Dit kan bewust gedaan worden om te voorkomen dat een geluid botst met de harmonie van een lied, of om een speciaal effect te creëren waarbij een normaal muzikaal geluid vreemd of atonaal wordt.

Hoe werkt: Deharmonizing uitgelegd

Elk geluid met een duidelijke toonhoogte heeft harmonischen – frequenties die op veelvouden van de grondtoon liggen en samen een harmonieus timbre vormen. “Deharmoniseren” zou inhouden dat je dit patroon doorbreekt. Een manier om dat te doen is via frequentieverschuiving in plaats van gewone pitch shifting. Een gewone pitch shift verhoogt of verlaagt alle frequenties in verhouding (waardoor harmonische verhoudingen bewaard blijven, het hele geluid gaat gewoon omhoog of omlaag in toon). Maar een frequency shifter schuift alle frequenties met een vast aantal Hz op. Hierdoor zijn de nieuwe frequenties niet meer mooi in verhouding tot elkaar; het resultaat klinkt vaak metaalachtig of dissonant, omdat de harmonischen niet langer nette veelvouden zijn.

Bijvoorbeeld: een klokgeluid heeft duidelijke harmonische boventonen. Als je dit klankje door een frequentie-shifter haalt die alles 100 Hz omhoog schuift, zal niets meer netjes resoneren: je krijgt een soort spookachtig, disharmonisch effect. Dit is een vorm van deharmonizing: je hebt een voorheen harmonieus geluid ontdaan van zijn harmonische structuur.

Een andere techniek is ringmodulatie (ring modulation). Hierbij combineer je het geluid met een bepaalde frequentie (carrier) waardoor er som- en verschiltonen ontstaan die vaak niet harmonisch gerelateerd zijn aan de originele toon. Ringmod is berucht om het creëren van robot-achtige, atonale klanken. Je zou dit kunnen zien als een extreme vorm van deharmoniseren: je voegt juist disharmonische componenten toe.

In mixing-context wordt deharmonizing niet zo vaak expliciet genoemd, maar elementen ervan komen wel voor:

• Soms hebben drums of percussie een bijtoon (bijvoorbeeld een snare met een duidelijke ring, of toms die gestemd zijn). Als die noten dissonant zijn met de songkey, kun je twee dingen doen: ofwel harmoniseren (de drum stemmen naar de track), óf “deharmoniseren” door de toon minder herkenbaar te maken (bijv. via EQ de toon onderdrukken of een pitch randomizer toepassen). Hier is het doel dat de drum meer als een percussief geluid zonder duidelijke noot fungeert, zodat hij nergens mee botst.
• Een reverb tail of delay feedback kan soms een duidelijke toon krijgen afhankelijk van het materiaal; een klein frequency shift modulatie op die tail kan hem diffuus en atonaal houden, wat vaak prettiger blendt in de mix.

Hoe werkt: Deharmonizing in de praktijk

In de praktijk zal je deze techniek vooral creatief toepassen. Enkele voorbeelden:

• Je hebt een stukje audio dat te melodieus is, maar je wilt het gebruiken als textuur. Je kunt een frequentieshifter plugin inzetten en bijvoorbeeld 20 Hz omhoog shiften met een lichte modulatie. De melodieuze kwaliteit vervaagt, er blijft een zwevende textuur over.
• Voor sound design of een brug in een nummer: neem een akkoord (harmonieus) en “smelt” het tot een eng klinkende soundscape door ring modulatie. Dit ontbindt de harmonische structuur en kan spanning creëren.
• Een subtielere mixtruc: een hihat of ride die een duidelijke toon produceert (sommige bekkens “zingen” een beetje). Als dat stoort, kun je met een very slight micro pitch modulation of een demping via dynamic EQ die toon onopvallend breken, waardoor het meer ruis/percussie wordt dan een muzikale noot.

In een thuisstudio heb je hiervoor plugins nodig zoals ring modulators, frequency shifters (verschilt van pitch shifter!) of spectral effects. Experimenteer bijvoorbeeld met Ableton’s Frequency Shifter effect of Logic’s Ringshifter, of gratis plugins. Zet ze op een kopie van je spoor zodat je origineel kunt mengen met het gedeharmoniseerde voor parallel effect – zo behoud je wat definieerbaars maar voeg je een ongrijpbare vreemde component toe.

Deharmonizing is zeker niet voor elke mix noodzakelijk – het is meer een sound design truc. Maar begrijpen hoe je de tonaliteit van geluid kunt manipuleren is waardevol. In moderne producties hoor je bijvoorbeeld geregeld vocal chops die niet duidelijk een toon hebben maar meer textuureffect dienen, of percussieve elementen die extreem bewerkt zijn zodat ze geen noten vormen. Dat zijn vormen van deharmonizing toegepast om ruimte te maken voor de echte melodische elementen of om een sfeer neer te zetten. Het kernidee is: je kunt een geluid z’n toon ontnemen zonder het volledig weg te halen – zo blijft de ritme of textuur, maar het interfereert niet meer harmonisch.