Hoe werkt: De-essing

De-essing is het verminderen van overmatige sisklanken (de “s” en soortgelijke klanken) in audio, met name in zangopnames. Het woord komt van “de-‘s’-ing”, oftewel het weghalen van de “s”. Een speciale processor genaamd een de-esser voert deze taak uit, meestal door een smal frequentiegebied in het hoge frequentiespectrum dynamisch te dempen op momenten dat sibilantie optreedt. Het resultaat is dat scherpe, harde “S”, “T” of “Sh” klanken minder nadrukkelijk klinken, wat de luisterervaring prettiger en professioneler maakt.

Hoe werkt: De-essing uitgelegd

Een de-esser werkt in feite als een soort frequentie-selectieve compressor. Hij “luistert” naar de hoge frequenties (typisch ergens tussen 5 kHz en 10 kHz, waar s-klanken zitten). Wanneer het niveau in dat gebied boven een bepaalde drempel komt – wat meestal gebeurt bij uitgesproken “sss” of “tss” geluiden in een vocal – grijpt de de-esser in. Ingrepen kunnen op twee manieren gebeuren:

• Broadband de-essing: de overall volume van het signaal wordt kort verlaagd, alsof je heel even het volume van de hele vocal terugdraait op de s-klank.
• Split-band de-essing: alleen een bepaald hoog frequentiegebied wordt teruggedrukt (soortgelijke werking als een multibandcompressor die alleen het hoge kanaal indrukt bij een s).

Veel moderne de-esser plugins werken split-band of via dynamische EQ, waardoor vooral het s-gebied aangepakt wordt en de rest van de stem ongemoeid blijft. Dit is transparanter: de luisteraar merkt alleen dat de s-klanken niet meer pijn doen aan de oren, maar de klankkleur van de stem blijft verder hetzelfde.

Zonder de-essing kunnen opnames scherp of vermoeiend klinken. Microfoons en EQ-verwerkingen kunnen s-klanken soms versterken. Zeker bij mastering of radio-compressie kunnen on-gede-este vocals plotseling zeer prominente ssss gaan geven. Daarom is de-essing een standaard onderdeel in vocalmixing.

Hoe werkt: De-essing in de praktijk

Om een de-esser goed in te stellen, moet je eerst bepalen waar de hinderlijke sibilantie zit. Dit verschilt per vocalist en microfoon, maar vaak ligt het tussen 6 kHz en 8 kHz. Bij vrouwenstemmen iets hoger, bij mannen soms iets lager. Veel de-essers hebben een luisterfunctie: je kunt afstemmen op de frequentieband en horen alleen dat deel (“audition mode”) zodat je precies de s-frequentie vangt. Vervolgens stel je de threshold (drempel) in: het punt waarop de de-esser begint te werken. Dit doe je door de song te laten spelen en te kijken wanneer s-klanken luid genoeg zijn; je wilt dat normale zang niet telkens wordt verlaagd, alleen de felle s-klanken.

Als de de-esser teveel ingrijpt, gaat de zang onnatuurlijk lispelen of dof klinken – dat wil je vermijden. Het doel is subtiel: knip de piek van de s er net af. Vaak is een reductie van enkele dB per s-klank genoeg. Je ziet dat terug als gain reduction meter in de plugin per s.

In huis-, tuin- en keuken-taal: denk alsof je heel even je hand voor je mond houdt bij het uitspreken van “S” zodat het niet zo spitst, en weer weghaalt direct erna. Zo handelt een de-esser, maar dan in microseconden en precies afgesteld op elk sisje.

Heb je geen de-esser plugin, dan kun je creatief zijn met alternatieven:

• Een multibandcompressor instellen met één band rond het s-gebied die alleen aanslaat bij drempeloverschrijding.
• Of zelfs handmatig editen: zoom in op de waveform van de stem en verlaag de gain van elk uitgesproken “s”-gedeelte. Dat is wel bewerkelijk, maar soms doen mixers dit om volledige controle te hebben (vaak in combinatie met lichte plugin de-essing).

In een home studio is de-essing cruciaal voor professionele zangproductie. De meeste DAW’s hebben een simpele de-esser standaard. Gebruik deze op je vocale tracks nadat je eq en compressie hebt gedaan, want soms maakt compressie een s-probleem duidelijker. Ook op andere bronnen kan een de-esser van pas komen: een hihat of cymbaalspoor dat te fel is, of zelfs een mastering setting waar een hele mix een scherp randje heeft – lichte de-essing kan daar wat van de beet afhalen.

Kortom, de-essing zorgt ervoor dat scherpe s-klanken de luisteraar niet hinderen, zonder dat de helderheid van de stem verloren gaat. Het is een klein detail in mixing, maar het maakt een groot verschil in de polish van het uiteindelijke geluid.